We zien de dingen niet zoals ze zijn, we zien de dingen zoals wij zijn

Je bent zo
mooi
anders
dan ik,

natuurlijk
niet meer of
minder
maar

zo mooi
anders

Ik zou je
nooit

anders dan
anders willen

(Hans Andreus)

Wat gebeurt er eigenlijk in een opstelling? Wat kan er gezegd worden over een opstelling in termen van zingeving? Hierbij een verdieping op de soms spanningsvolle verhouding tussen autonomie en verbondenheid, bezien vanuit een proces van existentiële zingeving in de opstelling.

Verwarring in de ontmoeting met de ander

De filosofie van Martin Buber heeft ons inzicht geven in het belang van het herstellen van de zijnsorde. Een beschadiging van de zijnsorde komt een mens in iedere ontmoeting met een ander mens tegen. Het staat tussen hen in. De opstellingsruimte biedt een plek om dit ‘tussenin’ zichtbaar te maken. In de opstelling wordt duidelijk wat de cliënt in de weg staat om de ander als ander te ontmoeten, in plaats van de ander te verwarren met eigen onvervulde behoeften. De opstelling toont de verhouding van de cliënt tot de zijnsorde bezien vanuit diens thema.

Zingeving

Om verstrikking te ontwarren worden de loyaliteiten met het familiesysteem eerst losser gemaakt. Afstand is nodig om inzichtelijk te maken welke verstrikkingen er zijn en om de innerlijke waarden die deze verstrikkingen in stand houden, te herdefiniëren. De verstrikking laat de cliënt achteruit kijken naar hetgeen onverwerkt is uit het systeem. In anderen woorden kun je een verstrikking zien als een identificatie van innerlijke delen, met andere personen uit het systeem van herkomst. Identificatie is een vorm van verbinding, maar hij is blind en erop gericht een stuk pijn niet te voelen. Wanneer je in een opstelling een stap kunt maken van identificatie, naar het weer verbinden met de eigen identiteit, levert dit een gevoel van samenhang, heelheid op: zingeving.

Van identificatie naar identiteit

Door te erkennen wat er was en welke impact dit heeft gemaakt, kan het verleden verwerkt worden en hoeft het niet meer actueel te zijn in het heden. Dit levert een gevoel van aanwezigheid en nabijheid op: in verbinding met de eigen identiteit, het eigen ik. Deze perspectiefwisseling maakt het voor de cliënt mogelijk om in zijn relaties de ander meer en meer als ander waar te nemen.

Een nieuwe perspectief zijn

In navolging van Pico della Mirandola (een van de eerste humanisten die schreef over autonomie) en zijn rede over de menselijke waardigheid, kan gezegd worden dat de waardigheid van de mens erin gelegen is dat hij medeschepper is van zichzelf en daarmee zijn gegevenheid, die slechts in grote lijnen is ontworpen, zelf aanvult en herformuleert. Inherent aan het menselijke bestaan is de kracht om het eigen leven te modelleren in een vorm die wij zelf verkiezen. Het streven naar autonomie gaat over het zelf kiezen hoe we ons verhouden tot de waarden die de grondslag van ons bestaan vormen. Vrijheid veronderstelt een bepaalde mate van existentiële gesitueerdheid. Het familiesysteem voorziet de mens niet alleen in de veiligheid van een betekenisverlenend kader, maar verschaft hem ook de vormen en beelden om de grenzen ervan te verkennen en te verruimen. Een opstelling is een methode om zicht te krijgen op onze gesitueerdheid, om van daaruit nieuwe posities te ontdekken en een ander perspectief te zijn.

Ik en de ander

Zo kunnen beide partners, vanuit een meer helder perfectief, in verbinding met zichzelf, de ander als ander zien.